آیه جلباب

آیه جِلباب (احزاب: ۵۹) از زنان می‌خواهد جِلباب‌های‌شان را به خود نزدیک کنند تا مورد آزار مردان قرار نگیرند. در این آیه، واژه «جَلابیب» به‌کار رفته که جمع جِلباب است. جلباب را نوعی لباس معنا کرده‌اند که از روسری، بزرگ‌تر است.

فضل بن حسن طبرسی، از مفسران شیعه بر این باور است که این آیه مختص زنان آزاد بوده تا با رعایت حجاب از کنیزان تشخیص داده شوند و کسی به آنها تعرض نکند، اما گروه دیگری بدون آنکه این آیه را مختص زنان آزاد بدانند، معتقدند که آیه مذکور از همه زنان می‌خواهد با وقار رفتار کنند تا به آنها گمان بد برده نشده و کسی متعرض‌شان نشود.

سید حسین بروجردی، از مراجع تقلید و سید محمدحسین طباطبائی، از مفسران شیعه، بر این باورند که بر اساس آیه جلباب، زنان باید صورت خود را بپوشانند. در مقابل، جعفر سبحانی و مرتضی مطهری، با چنین برداشتی مخالف‌اند و به لزوم پوشاندن مو اکتفا کرده‌اند.

معرفی، متن و ترجمه آیه

آیه ۵۹ سوره احزاب را که در آن از نوعی حجاب سخن گفته شده، آیه «جلباب» نامیده‌اند:

شأن نزول

به نوشته کتاب تفسیر قمی، علت نزول آیه، آن بوده است که در زمان پیامبر(ص)، وقتی زنان برای نماز جماعت به مسجد می‌رفتند، برخی از جوانان سر راه آنها می‌نشستند و متعرض‌شان می‌شدند.

معنای جلباب

واژه «جَلابیب» جمع «جِلباب» است. راغب اصفهانی نوشته است که جلباب به پیراهن و روسری گفته می‌شود؛ اما در مجمع‌البحرین آمده است که جلباب لباسی است بزرگ‌تر از روسری و کوچک‌تر از رِدا که زنان بر سرشان می‌گذارند و تا روی سینه‌شان را می‌پوشاند.

منظور از شناخته‌شدن چیست؟

فضل بن حسن طبرسی، مفسر شیعه قرن ششم هجری، در تفسیر مجمع البیان، دو تفسیر از عبارت «ذلِكَ أَدْنى‏ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ» مطرح کرده است و دیگر کسانی که آیه را تفسیر کرده‌اند، یکی از این دو تفسیر را برگزیده‌اند:

• طبق تفسیر نخست، که نظر خود طبرسی است، منظور از شناخته‌شدن در عبارت فوق، این است که معلوم شود آنها زن آزاد هستند و کنیز نیستند و برای همین مورد تعرض قرار نگیرند؛ زیرا در آن زمان برخی متعرض زنانی می‌شدند که آزاد نبودند. همچنین برخی از منافقان متعرض زنان آزاد می‌شدند و وقتی بازخواست می‌شدند، می‌گفتند گمان می‌کردیم کنیز هستند. با این کار، فرصت این بهانه‌تراشی از منافقان هم گرفته می‌شد.

• تفسیر دوم که طبرسی آن را به جَبایی نسبت داده، می‌گوید منظور از شناخته‌شدن، آن است که دانسته شود آن زنان اهل حجاب و پاکدامن‌اند تا مردان فاسق سمت آنها نروند؛ زیرا افراد فاسق وقتی ببینند زنی پوشش مناسب دارد و پاکدامن است، متعرضش نمی‌شوند. علامه طباطبایی و مرتضی مطهری این برداشت را برگزیده‌اند.

کاربرد فقهی

آیه جلباب، در مباحث فقهی هم مورداستناد قرار گرفته است. گفته‌اند بیشتر مفسران همچون زَمَخشری و فخر رازی از این آیه برداشت کرده‌اند که بر زن واجب است صورتش را بپوشاند. علامه طباطبایی هم چنین برداشتی داشته است. به‌گفته جعفر سبحانی، آیت‌الله بروجردی همین دیدگاه را داشته و استدلال کرده است که با نزدیک‌کردن جلباب که در آیه به آن امر شده، لزوماً کل صورت پوشانده می‌شود.

مرتضی مطهری و جعفر سبحانی این استدلال را نپذیرفته‌اند؛ به‌باور مطهری، این آیه درصدد بیان حدود پوشش نیست، بلکه بیان‌کننده آن است که زنان مسلمان با عفت و وقار رفتار کنند و پوشش‌شان تنها جنبه تشریفاتی نداشته باشد. او نوشته است عبارت «فَلَا يُؤْذَيْنَ» (مورد آزار قرار نگیرند) در آیه تأییدکننده این دیدگاه است. سبحانی هم با استناد به همین عبارت، نوشته است هدف از نزدیک کردن جلباب، این بوده که زنان آزاد از کنیزان شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند و با پوشاندن مو این هدف به دست می‌آید. بنابراین پوشاندن صورت لازم نیست.

جستارهای وابسته

• آیه حجاب
• حجاب

پانویس

منابع